Xây dựng thương hiệu mật ong hoa ngũ gia bì tại tỉnh Lạng Sơn

Trên địa bàn cả nước hiện chỉ có Hợp tác xã Nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn sản xuất được loại mật ong độc đáo này. Những năm gần đây, nuôi ong lấy mật tại đây đã mang đến nguồn thu nhập cao cho nhiều hộ dân, đóng góp không nhỏ vào xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế của địa phương. Các thành viên hợp tác xã đã chủ động quảng bá và mở rộng thị trường tại 14 tỉnh miền núi phía Bắc.

Cây ngũ gia bì (hay cây chân chim, xuyên gia bì, thích gia bì …) có tên khoa học là Schefflera heptaphylla. Đây là loại cây mọc hoang ở nhiều tỉnh miền Bắc nước ta như: Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Phú Thọ…

Theo y học cổ truyền, cây ngũ gia bì có vị đắng chát, mùi thơm nhẹ, tính mát. Cây có tác dụng làm ra mồ hôi, giải biểu, mạnh gân cốt, trừ đau nhức xương khớp, chống suy nhược thần kinh, giảm đau… Dùng lá cây nấu canh ăn giúp tiêu hóa rất tốt. Rượu ngâm cây ngũ gia bì cũng có khả năng tăng lực, trừ phong thấp rất hiệu quả.

Ngoài công dụng chữa bệnh, trong đời sống, cây ngũ gia bì còn được dùng để xua đuổi muỗi quanh nhà, bảo vệ sức khỏe. Chính vì những công dụng trên, dân gian coi cây chân chim như là nhân sâm của người nghèo.

Cây ngũ gia bì có một điểm hết sức đặc biệt , khác biệt hẳn với những loài cây khác ở nước ta đó là nở hoa vào mùa đông. Trong cái lạnh của miền Bắc những ngày tháng 12, những chùm hoa trắng li ti dần khoe sắc trên những cây chân chim cổ thụ cao gần chục mét, mọc rải rác ven bờ suối hoặc trong khe suối đã quyến rũ từng đàn ong mật. Đây cũng là tiền đề để cho ra đời những giọt mật quý- là kết quả của sự hội tụ những tinh hoa núi rừng.

Mật ong ngũ gia bì có màu ngà vàng nhạt chứ không đậm màu như các loại mật ong khác, có vị ngọt thanh mát , dễ chịu. Do được hấp thu những tinh hoa từ cây chân chim trên sườn núi lạnh nên mật ong hoa ngũ gia bì vượt trội hơn mật ong bình thường về công dụng. Nó không chỉ giúp điều hòa các rối loạn nội tiết, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể mà còn hỗ trợ thúc đẩy quá trình lưu thông máu và cân bằng huyết áp.

Đặc biệt, mật ong hoa ngũ gia bì còn có tác dụng ngăn ngừa lão hóa, là một “thần dược” giúp làm chậm sự lão hóa của cơ thể. Ngoài ra, mật ong ngũ gia bì còn có tác dụng làm long đờm, cầm ho, giảm hen suyễn, hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp cùng các bệnh về dạ dày… hiệu quả. Nhìn chung đây là một sản phẩm không chỉ có giá trị dinh dưỡng cao mà còn có giá trị y học vô cùng lớn.

Nuôi ong tự nhiên bằng hoa của cây ngũ gia bì tại Lạng Sơn

Vân Thủy là xã vùng II của huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn, toàn xã có trên 550 hộ, gần 2.400 nhân khẩu với 2 dân tộc Tày và Nùng cùng sinh sống. Xã có diện tích đồi rừng tương đối lớn và thực tế cho thấy, nhiều người dân cũng đã dựa vào rừng để phát triển kinh tế.

Đặc biệt, người dân trên địa bàn có truyền thống nuôi ong từ lâu đời do điều kiện địa lý và khí hậu thuận lợi. Tuy nhiên, người dân nơi đây nuôi ong chủ yếu theo tập quán và kinh nghiệm truyền thống nên năng suất và sản lượng mật đạt thấp.

Chính vì lý do đó, từ tháng 8/2017, Hợp tác xã nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy được thành lập đã mở ra một hướng đi mới với nhiều kỹ thuật chăm sóc hiệu quả, góp phần giúp người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số địa phương nơi đây gắn bó hơn với nghề nuôi ong lấy mật.

Những năm trước đây, xã Vân Thủy cũng có nhiều gia đình tự nuôi ong nhưng sản phẩm làm ra chỉ để phục vụ nhu cầu nhỏ lẻ. Hiện nay, nhờ có Hợp tác xã nuôi ong lấy mật, người dân đăng ký tham gia đã tận dụng tốt hơn lợi thế đất rừng, đưa nghề nuôi ong mật trở thành một hướng đi để cải thiện đời sống cho người dân địa phương.

Để tạo ra một sản phẩm có thương hiệu đặc trưng vùng miền, Hợp tác xã nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy đã đẩy mạnh phát triển nuôi ong tự nhiên bằng hoa của cây ngũ gia bì (người dân địa phương còn gọi là cây Mạy tảng); đồng thời kết hợp nuôi với các loại hoa tự nhiên khác để cho sản phẩm mật theo mùa.

Theo dân gian thì cây ngũ gia bì có một số tác dụng như một loại thuốc giúp làm giảm các cơn ho, phòng ngừa bệnh ung thư, giúp giảm huyết áp… Ở Vân Thủy, ngũ gia bì mọc tự nhiên rất nhiều. Cây thường ra hoa vào thời điểm từ tháng 12 đến tháng 2 năm sau, khi đó thời tiết lạnh và khô hanh nên chỉ có loại cây này mới ra hoa. Dựa vào tính chất tự nhiên đó, Hợp tác xã đã tiến hành nuôi ong lấy mật, cho ra sản phẩm mật ong hoa ngũ gia bì với vị ngọt thanh pha chút đắng nhẹ đặc trưng; sản phẩm đã được nhiều người biết đến và đặt mua làm quà.

Để hoạt động hiệu quả, các thành viên trong hợp tác xã đã tích cực học hỏi, trau dồi kinh nghiệm nuôi ong ở các địa phương khác có khí hậu tương đồng; chủ động học cách chăm sóc ong mật, làm thùng nhốt, bố trí khoảng cách đặt thùng cho hợp lý… trên sách báo và các phương tiện thông tin đại chúng. Những cách làm hay và phù hợp đều được các thành viên học hỏi và chia sẻ.

Hiện tại, Hợp tác xã nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy đang có 23 hội viên, chủ yếu ở các thôn Nà Phước và Nà Pất với tổng số 500 tổ ong. Trong năm 2017, có nhiều hộ thành viên thu được khoảng 100 lít mật, đạt 20 - 40 triệu đồng. Tính đến tháng 6/2018, toàn xã Vân Thủy có trên 100 hộ nuôi ong với số lượng khoảng 800 đàn. Sản lượng mật hàng năm từ 1.000 đến 2.000 lít. Sản phẩm mật ong hoa ngũ gia bì làm ra không đáp ứng đủ nhu cầu thị trường.

Việc thành lập Hợp tác xã nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy, tuy mới nhưng đã từng bước khẳng định được thương hiệu “Mật ong hoa ngũ gia bì” của xã và sản phẩm đã được giới thiệu tại các cuộc triển lãm nông sản của huyện, tỉnh; qua đó các hộ tham gia Hợp tác xã cũng có nguồn thu nhập ổn định, bền vững, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Đồng thời, Hợp tác xã nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy mở ra một hướng đi mới với nhiều kỹ thuật chăm sóc hiệu quả giúp người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số gắn bó hơn với nghề nuôi ong lấy mật.

Nhiệm vụ hiện nay của Hợp tác xã là mở rộng thêm thành viên và các thành viên tích cực phát triển đàn ong tại đây về số lượng và chất lượng. Thời gian tới, Hợp tác xã mong muốn các cấp Hội nông dân tiếp tục quan tâm, phối hợp với các đơn vị khác để tạo điều kiện cho các thành viên trong Hợp tác xã vay vốn ưu đãi, đặc biệt là từ Quỹ hỗ trợ nông dân, vay vốn của Ngân hàng Chính sách xã hội, qua đó để người nuôi ong tiếp tục đầu tư mở rộng mô hình.

Định hướng xây dựng thương hiệu mật ong ngũ gia bì

Trên địa bàn cả nước hiện chỉ có Hợp tác xã Nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy sản xuất được loại mật ong độc đáo này. Các thành viên hợp tác xã đã chủ động quảng bá và mở rộng thị trường tại 14 tỉnh miền núi phía Bắc.

Với tính chất đặc trưng đó, UBND xã Vân Thủy xác định xây dựng thương hiệu là cách để nâng cao giá trị cũng như danh tiếng của mật ong ngũ gia bì. Theo đó, UBND xã đã mạnh dạn đi trước một bước triển khai đăng ký tem truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm. Để chuẩn bị cho công tác này, đầu năm 2018, Hợp tác xã Nuôi ong lấy mật xã Vân Thủy đã gửi mẫu mật ong Ngũ gia bì tới Viện Dinh dưỡng Quốc gia để đánh giá các chỉ tiêu chất lượng sản phẩm. Kết quả mọi chỉ tiêu về chất lượng đều đảm bảo. UBND xã đang phối hợp với Viễn thông Lạng Sơn xây dựng thông tin và đăng ký tem truy xuất nguồn gốc.

Theo đó, tem truy xuất nguồn gốc sản phẩm sẽ có dạng mã vạch hai chiều, được đọc bởi máy đọc mã vạch hoặc điện thoại thông minh. Bên cạnh cung cấp thông tin về nguồn gốc, tem truy xuất được làm bằng chất liệu giấy đặc biệt khi đã dán lên sản phẩm thì không thể bóc gỡ, tránh trường hợp bóc gỡ tem truy xuất trên sản phẩm thật dán lên sản phẩm kém chất lượng. Đặc biệt, tem truy xuất nguồn gốc được dán lên nắp hộp, khi sản phẩm bị mở nắp thì tem rách nhằm ngăn chặn việc tráo đổi sản phẩm bên trong. Như vậy, dù sản phẩm được đưa đến bất cứ thị trường nào, khi đến tay người tiêu dùng vẫn sẽ đảm bảo về chất lượng. Khi cần kiểm tra sản phẩm, người tiêu dùng chỉ cần mở ứng dụng trên điện thoại thông minh, quét máy ảnh lên mã vạch, tất cả các thông tin về sản phẩm như: thông tin hợp tác xã, địa chỉ, thông tin nhà phân phối, điểm bán… sẽ hiển thị trên điện thoại.

Bên cạnh với việc truy xuất nguồn gốc, UBND xã chủ động xây dựng tem nhãn, bao bì cho sản phẩm này bằng nguồn hỗ trợ 100 triệu đồng từ Chi cục Phát triển Nông thôn, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Với người nuôi ong tại xã Vân Thủy, việc phân biệt mật ong ngũ gia bì với các sản phẩm khác không khó, nhưng với số đông người tiêu dùng là rất khó phân biệt. Chính vì vậy, đầu tư xây dựng bao bì và truy xuất nguồn gốc giúp mọi người dễ dàng phân biệt, từ đó, mua được đúng sản phẩm.

Lâu nay, người dân vẫn tự tìm thị trường tiêu thụ, nên giá bán hiện tại chưa phản ánh đúng giá trị cũng như danh tiếng sản phẩm mật ong ngũ gia bì. Chính vì vậy, truy xuất nguồn gốc và đầu tư bao bì, nhãn mác sẽ góp phần khẳng định thương hiệu mật ong ngũ gia bì xã Vân Thủy, nâng cao giá trị sản phẩm.

Nguồn: VITIC