Đẩy mạnh việc xây dựng thương hiệu cho các mặt hàng thủy sản

Theo số liệu thống kê của Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), sản lượng các sản phẩm thủy sản chế biến nội địa trong năm 2017 đạt khoảng 548 nghìn tấn; trong đó, thủy sản đông lạnh chiếm tỷ trọng 36,7%, nước mắm 23,7%, mực khô 10,6%, cá khô 10,4%, tôm khô 7%... Số lượng doanh nghiệp, cơ sở sản xuất chế biến thuỷ sản phục vụ xuất khẩu và thị trường nội địa ngày càng tăng. Hiện cả nước có 140 doanh nghiệp và 3.838 cơ sở, hộ gia đình tham gia chế biến thủy sản tiêu thụ nội địa. Giá trị tiêu thụ sản phẩm thủy sản tại thị trường nội địa đã lên đến hơn 22 nghìn tỷ đồng, tương đương 1 tỷ USD. Theo số liệu thống kê của FAO, mức tiêu thụ thủy sản bình quân của người Việt Nam năm 2017 đạt 31-32 kg/người/năm và sẽ tăng lên mức 44 kg/người/năm vào năm 2020.

Chế biến cá tra xuất khẩu

Mặc dù hoạt động xuất khẩu và tiêu thụ không ngừng tăng cao và tiềm năng mở rộng thị trường tiêu thụ còn rất lớn, tuy nhiên khi đến với người tiêu dùng quốc tế, phần lớn sản phẩm thủy sản của nước ta lại gắn tên tuổi, nhãn mác của các doanh nghiệp nước ngoài. Đây là một trong những nguyên nhân làm giảm sức cạnh tranh của ngành hàng này.

Thời gian qua, mặc dù các cơ quan quản lý đã có nhiều hoạt động hỗ trợ đối với phát triển thị trường thủy sản trong việc triển khai dự án tạo lập, quản lý, xây dựng và phát triển các nhãn hiệu, thương hiệu tập thể, xây dựng chỉ dẫn địa lý cho các sản phẩm: nước mắm Phú Quốc, Nước mắm Phan Thiết, Mắm tôm Hậu Lộc, chả mực Hạ Long, sá sùng Vân Đồn…, xây dựng thương hiệu quốc gia cho: tôm, cá tra, cá ngừ Việt Nam…, phát triển nuôi trồng thủy sản công nghệ cao, nâng cao chất lượng sản phẩm đối với tôm thẻ chân trắng, cá rô phi… cũng như phát triển các sản phẩm sinh thái, hữu cơ như tôm sú..., nhưng đến nay những thương hiệu đã được tạo lập của ngành thủy sản rất ít, khá mờ nhạt và một số sản phẩm bị vi phạm về quyền sở hữu trí tuệ.

Thương hiệu tập thể đầu tiên gắn với địa lý được triển khai đăng ký tên gọi xuất xứ là Nước mắm Phú Quốc. Đây là sản phẩm có mùi vị thơm ngon rất đặc trưng, được sản xuất hoàn toàn từ cá cơm bằng phương pháp gia truyền của các nhà thùng trên hòn đảo này. Thế nhưng, hiện nay bên cạnh sản phẩm Nước mắm Phú Quốc - đặc sản của Việt Nam thì trên thế giới vẫn đang tồn tại loại Nước mắm Phú Quốc được sản xuất tại Thái Lan, hay Nước mắm Phú Quốc được sản xuất tại Mỹ do doanh nghiệp Viet Huong Fishsauce đăng ký bảo hộ thương hiệu từ năm 1982 đến nay và hiện có mặt ở nhiều khu vực và quốc gia như: châu Âu, Australia, Thái Lan…

Cùng với nước mắm Phú Quốc, chả mực Hạ Long cũng được đánh giá là sản phẩm được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu thành công nhất của tỉnh Quảng Ninh khi ngày càng được thị trường trong nước và quốc tế đón nhận. Tuy nhiên, theo phản ánh của Hiệp hội sản xuất và kinh doanh chả mực Hạ Long thì chỉ dẫn địa lý, nhãn hàng hoá “chả mực Hạ Long” đã bị một số đơn vị ngoài tỉnh xâm phạm quyền sở hữu, vi phạm nhãn mác, sử dụng trái phép và có nguy cơ ảnh hưởng đến quyền lợi, sự phát triển của Hiệp hội.

Trong khi đó, đối với sản phẩm cá tra, có thể nói đây là một sản phẩm đặc hữu của Việt Nam với sản lượng cung cấp cho thị trường thế giới chiếm đến 90% nhu cầu tiêu thụ. Mặc dù đến nay sản phẩm cá tra Việt Nam đã có mặt tại rất nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, nhưng đa phần các sản phẩm này lại mang thương hiệu của các nhà nhập khẩu. Do đó, tuy cá tra được sản xuất tại Việt Nam, nhưng không nhiều người tiêu dùng trên thị trường quốc tế biết được điều này. Điều này cũng xảy ra tương tự đối với các mặt hàng hải sản thế mạnh khác của Việt Nam như tôm, cá ngừ, mực ...

Thực tế cũng cho thấy, dù ngành hàng cá tra đã phát triển hơn 20 năm nay, nhưng liên tục bất ổn và thiếu bền vững, bị ảnh hưởng xấu do truyền thông nước ngoài bôi nhọ. Hay ngành tôm, dù được kỳ vọng đạt xuất khẩu 10 tỷ USD vào năm 2025, tuy nhiên đợt ảnh hưởng do nguồn cung thế giới tăng vừa qua cũng bộc lộ nhiều yếu điểm của ngành, nhất là ở khâu nuôi trồng.

Bên cạnh những mặt hàng chủ lực, các sản phẩm đặc sản địa phương cũng là những mặt hàng cần được quan tâm xây dựng thương hiệu gắn với phát triển sản xuất. Có thể lấy ví dụ như: Mắm tôm chà, mắm còng lột Gò Công (Tiền Giang), mắm tôm Huế, mắm cá thu Phan Thiết (Bình Thuận), mắm cá cơm Nam Ô (Đà Nẵng)… Đây cũng là những sản phẩm truyền thống nổi tiếng, được nhiều người tiêu dùng trong và ngoài nước biết đến với hương vị đậm đà, đặc trưng; trong đó mắm tôm chà Gò Công đã từng là sản phẩm được “tiến vua” nhưng đến nay thương hiệu này vẫn chưa được xây dựng, quảng bá và phát triển thương hiệu.

Như vậy, mặc dù là một trong những ngành hàng xuất khẩu lớn nhất, nhưng việc chưa xây dựng được thương hiệu mang tầm quốc gia đã ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành thủy hải sản. Nguyên nhân chính là do quy mô sản xuất ngành nông nghiệp còn nhỏ lẻ; chất lượng sản phẩm còn thấp, không ổn định, ít được chú trọng và cải thiện, làm theo truyền thống nên ý thức đến vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm còn hạn chế, sản phẩm chưa đáp ứng được yêu cầu chất lượng của người tiêu dùng, vẫn tồn tại tình trạng sử dụng thuốc bảo vệ thực vật vượt mức cho phép; việc chế biến sản phẩm thủy sản còn khó khăn do thiếu nguyên liệu sản xuất. Sản lượng khai thác ngày càng giảm, chi phí khai thác ngày một tăng lên nên tình trạng khan hiếm nguyên liệu sản xuất cho các mặt hàng này.

Cần có nhiều biện pháp hỗ trợ

Để tạo điều kiện cho ngành thủy sản Việt Nam phát triển thuận lợi, Chính phủ đã ban hành Nghị định 109/2018/NĐ – CP về khuyến khích phát triển nông nghiệp hữu cơ. Theo đó, Nghị định 109/2018/NĐ–CP của Chính phủ có hiệu lực thi hành từ 15/10/2018 có riêng một chương quy định về chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, ghi nhãn, logo, truy xuất nguồn gốc, kinh doanh, kiểm tra nhà nước về sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản…, sẽ hạn chế tình trạng tự chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ trên thị trường thời gian qua. Nghị định này hỗ trợ tích cực cho doanh nghiệp thủy sản khi làm hồ sơ truy xuất nguồn gốc. 

Theo Nghị định này, một số chính sách đặc thù hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã, trang trại, hộ gia đình, nhóm hộ sản xuất sản phẩm hữu cơ nói chung và nuôi trồng thủy sản hữu cơ nói riêng. Theo đó, các doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã, hộ gia định sẽ được hỗ trợ 100% kinh phí xác định các vùng, khu vực đủ điều kiện sản xuất hữu cơ như: Điều tra cơ bản, khảo sát địa hình, phân tích mẫu đất, mẫu nước, mẫu không khí do cấp có thẩm quyền phê duyệt. Đồng thời, được hỗ trợ một lần 100% chi phí cấp Giấy chứng nhận sản phẩm phù hợp TCVN về nông nghiệp hữu cơ do Tổ chức chứng nhận cấp (cấp lần đầu hoặc cấp lại). Về hỗ trợ đào tạo, tập huấn sản xuất hữu cơ, định mức hỗ trợ thực hiện theo quy định của Chính phủ về khuyến nông. 

Liên quan đến hoạt động xây dựng thương hiệu, quảng bá hình ảnh hai sản phẩm chủ lực của ngành thủy sản, trong thời gian qua, VASEP và cộng đồng doanh nghiệp cũng đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp hữu hiệu. Theo Tổng thư ký VASEP, đầu năm 2017, cá tra Việt bị một kênh truyền hình Tây Ban Nha bôi nhọ với thông tin hoàn toàn sai lệch về việc nuôi trồng cá tra trên dòng sông Mê Kông. Ngay lập tức VASEP và cộng đồng doanh nghiệp đã chung tay xây dựng đề án quảng bá hình ảnh cá tra Việt ở thị trường EU. Theo đó, VASEP đã ký hợp đồng với một công ty truyền thông EU thực hiện chiến dịch quảng bá cá tra tại thị trường EU từ tháng 3/2017 đến tháng 12/2017.

Kết quả, website Youreverydayfish.com đã được ra đời, trở thành trang điện tử đa ngôn ngữ, bao gồm tiếng Anh, Đức, Ý, Tây Ban Nha và Hà Lan, chuyên giới thiệu về ngành cá tra Việt Nam cũng như phản ứng nhanh với các thông tin sai lệch, tiêu cực. Nội dung ở trang web này cũng được tích hợp, kết nối với các phương tiện truyền thông xã hội như Facebook, Instagram, Twitter… để người tiêu dùng dễ tiếp cận.

Đại diện VASEP cũng cho biết, trong thời gian tới hiệp hội sẽ tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và quảng bá hình ảnh thủy sản. Nhất là tập trung vận động cho việc khôi phục hoạt động của Quỹ phát triển thị trường, để ứng phó với những sự cố liên quan đến vấn đề uy tín, thương hiệu sản phẩm ở các thị trường xuất khẩu.

Bên cạnh đó, năm 2019, toàn ngành thủy sản sẽ dồn lực xây thương hiệu quốc gia cho hai mặt hàng xuất khẩu chủ lực tôm và cá tra nhằm gia tăng giá trị cho ngành. Như vậy sau thương hiệu quốc gia cho mặt hàng lúa gạo (dự kiến công bố tại Festival lúa gạo 2018 tại Long An vào cuối tháng 12), Việt Nam sẽ tiến thêm một bước nữa với việc tập trung xây dựng thương hiệu quốc gia cho cá tra, tôm. Liên quan đến hoạt động xây dựng thương hiệu quốc gia cho hai sản phẩm chủ lực của ngành thủy sản,  Tổng Thư ký VASEP cho biết, trong thời gian qua VASEP và cộng đồng doanh nghiệp cũng đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp hữu hiệu xoay quanh việc đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và quảng bá hình ảnh thủy sản Việt Nam nói chung, sản phẩm cá tra và tôm nói riêng.

Tuy nhiên để xây dựng thương hiệu quốc gia cho cá tra và tôm, phải có sự hỗ trợ từ nhiều phía. Bên cạnh việc sớm hình thành quỹ phát triển thị trường, quảng bá thương hiệu; bản thân các doanh nghiệp thuỷ sản Việt cũng phải chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các nước nhập khẩu. Có như vậy thì thương hiệu thuỷ sản Việt Nam mới càng được khẳng định và toả sáng trên trường quốc tế.

Nguồn: VITIC