Lo ngại phát triển vượt quy hoạch diện tích trồng sầu riêng tại Tiền Giang

Việc sầu riêng bán được giá cao trong vài năm trở lại đây, một mặt giúp người dân tăng thu nhập, cải thiện đời sống, nhưng việc trồng sầu riêng mang lại thu nhập cao cũng đã kéo theo hệ lụy đó là nông dân ở nhiều nơi đổ xô trồng sầu riêng mà không quan tâm đến điều kiện tự nhiên, quy hoạch hay thổ nhưỡng của loại cây này. Theo thống kê của ngành nông nghiệp Tiền Giang, trồng sầu riêng cho thu nhập cao gấp 13,29 lần trồng lúa, nên việc nông dân phá lúa trồng sầu riêng đang trở thành chủ đề nóng tại địa phương này thời gian gần đây.

Sầu riêng là một trong những chủng loại trái cây chủ lực hàng đầu có giá trị cao của tỉnh Tiền Giang. Tỉnh đã hình thành được vùng chuyên canh sầu riêng gần 10.000ha ở huyện Cai Lậy và khu vực lân cận, nằm trong vùng lũ đầu nguồn sông Tiền.

Là địa phương nằm trên địa bàn ngập lũ thượng nguồn sông Tiền, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang đang cụ thể hóa chủ trương “chung sống với lũ” thông qua xây dựng vùng trồng chuyên canh sầu riêng chất lượng cao gắn với giải quyết đầu ra ổn định cho nông sản chủ lực, nông dân hưởng lợi và nông nghiệp – nông thôn thay đổi một cách tích cực.

Địa phương đã mở rộng diện tích cây sầu riêng chuyên canh lên 8.875 ha, tăng hơn năm trước trên 1.500 ha, lớn nhất tỉnh Tiền Giang, tập trung chủ yếu ở các xã phía nam tiếp giáp sông Tiền: Tam Bình, Long Tiên, Phú An, Hiệp Đức, Cẩm Sơn, Long Trung, xã cù lao Ngũ Hiệp…

Địa phương cũng đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp chứng chỉ xuất xứ hàng hóa cho vùng chuyên canh sầu riêng dưới tên gọi “Sầu riêng Ngũ Hiệp”.

Giá cao, người dân Tiền Giang ồ ạt trồng sầu riêng dẫn đến nguy cơ phá vỡ quy hoạch

Hiện nay, nông dân vùng chuyên canh sầu riêng ở Tiền Giang đang hết sức phấn khởi bởi giá loại trái cây đặc sản này đang tăng mạnh, mang lại cho bà con nguồn lợi kinh tế rất lớn.

Sầu riêng Tiền Giang – nghịch mùa, được giá

Thời điểm từ tháng 11/2018 đến khoảng tháng 4 năm sau, sầu riêng tại Tiền Giang vào vụ nghịch. Năm nay, mới vào đầu vụ nghịch nhưng giá thương lái thu mua từ 85.000 đến 95.000 đồng/kg nên với năng suất khoảng 20 tấn/ha, mỗi ha sau khi trừ chi phí nông dân sẽ còn lãi trên 1 tỷ đồng.

Việc sầu riêng bán được giá cao trong vài năm trở lại đây, một mặt giúp người dân tăng thu nhập, cải thiện đời sống, nhưng việc trồng sầu riêng mang lại thu nhập cao cũng đã kéo theo hệ lụy đó là nông dân ở nhiều nơi đổ xô trồng sầu riêng mà không quan tâm đến điều kiện tự nhiên, quy hoạch hay thổ nhưỡng của loại cây này. Theo thống kê của ngành nông nghiệp Tiền Giang, trồng sầu riêng cho thu nhập cao gấp 13,29 lần trồng lúa, nên việc nông dân phá lúa trồng sầu riêng đang trở thành chủ đề nóng tại địa phương này thời gian gần đây.

Trong đó, nông dân ở các xã thường xuyên bị ngập lũ khu vực phía Bắc Quốc lộ 1A thuộc các huyện: Cái Bè, Cai Lậy và thị xã Cai Lậy ồ ạt chuyển đổi đất trồng lúa sang trồng sầu riêng, khiến diện tích trồng cây đặc sản này tăng đột biến, vượt khả năng quản lý, kiểm soát của chính quyền và ngành nông nghiệp. Chỉ tính từ đầu năm 2018 đến nay, nông dân khu vực này đã chuyển đổi gần 500 hecta đất lúa sang trồng sầu riêng, trở thành loại cây ăn trái chủ lực. Nhìn chung, hiện các vườn sầu riêng mới này đều phát triển tốt do người dân có sự đầu tư chu đáo về giống chất lượng cao, về công lao động chăm sóc, bón phân, phun thuốc đầy đủ… Tuy nhiên, hầu hết các vườn sầu riêng đều trồng trên nền đất lúa, nên mặt liếp thấp, mực thủy cấp thấp, hệ thống thủy lợi không phù hợp với một loại cây trồng rất nhạy cảm với ngập úng như sầu riêng. Mặt khác, diện tích trồng sầu riêng này chưa được chính quyền địa phương quy hoạch, hiện nằm xen kẽ với diện tích sản xuất lúa, nên đã có xảy ra tình trạng xung đột về hạ tầng giao thông, thủy lợi với người trồng lúa, nên dự báo mức độ rủi ro cao hơn so với sản xuất sầu riêng ở khu vực phía Nam Quốc lộ 1A.

Diện tích trồng sầu riêng tăng đột biến ở vùng lũ các huyện phía Tây tỉnh Tiền Giang

Trong bối cảnh nhiều nơi trên cả nước cũng đang phát triển diện tích trồng sầu riêng, điển hình là Tây Nguyên và một số tỉnh khác thuộc khu vực ĐBSCL, điều này sẽ dẫn đến hệ lụy đó là việc tăng nóng diện tích sầu riêng sẽ có nguy cơ khủng hoảng thừa do nguồn cung lớn. Số liệu thống kê mới nhất của tỉnh Tiền Giang cho thấy nếu như năm 2005 tỉnh mới có 4.873ha sầu riêng, tới năm 2012 cũng chỉ đạt 7.185ha nhưng đến năm 2017 đã tăng tới 11.564ha. Trong khi đó, ở đề án phát triển cây sầu riêng đến năm 2025 do Phân viện Quy hoạch và thiết kế nông nghiệp tư vấn, đến năm 2025 toàn tỉnh được tính toán chỉ có 12.700-16.000ha sầu riêng với sản lượng dự kiến 310.000 - 350.000 tấn.

Đáng lưu ý, do thương hiệu chưa phát huy được năng lực khi toàn tỉnh chỉ có 58ha diện tích sầu riêng đạt tiêu chuẩn GAP, nên sản phẩm khó cạnh tranh với các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia, liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ còn rời rạc... Điều này sẽ dễ dẫn đến tình trạng bị thương lái ép giá khi vào chính vụ....

Trước tình trạng này, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang đang phối hợp với chính quyền địa phương khảo sát thực tế, thống kê diện tích sầu riêng hiện có và hiện trạng thủy lợi nội đồng, giao thông…, để tiến hành lập quy hoạch phát triển bền vững cây sầu riêng ở các xã thường xuyên bị ngập lũ này. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang khuyến cáo nông dân đừng vì chạy theo lợi nhuận quá cao của cây sầu riêng ở thời điểm hiện tại, tiến hành phá bỏ các vườn cây ăn trái khác đang cho thu nhập ổn định, hoặc liều lĩnh chuyển đổi ở những vùng đất trồng lúa trũng sâu, sang trồng sầu riêng, đồng thời tăng cường chuyển giao kỹ thuật chăm sóc, phòng trừ dịch hại để nông dân sản xuất sầu riêng có hiệu quả.

Giải pháp phát triển bền vững cho trái sầu riêng Tiền Giang

Sầu riêng là loại trái cây nhiều người rất thích, được xếp vào loại "đặc sản cao cấp" vì vậy giá luôn ở mức tốt cả vụ mùa thuận lẫn mùa nghịch. Tuy nhiên, có thể thấy, phần lớn sản lượng thu hoạch cũng chỉ là tiêu thụ nội địa, khâu tiêu thụ phụ thuộc chủ yếu vào thương lái.

Nguyên nhân là do chưa có sự liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sầu riêng, trong khi nhà vườn không thể nắm rõ nhu cầu thị trường, ngoài ra, việc trồng sầu riêng còn tự phát, manh mún, khó đáp ứng được các đơn hàng lớn.

Một hạn chế khác của ngành hàng này chính là trái sầu riêng không đồng đều về kích cỡ, thiếu ổn định về chất lượng, nhất là việc xử lý cho trái chín bằng hóa chất chưa rõ nguồn gốc cũng làm ảnh hưởng danh tiếng của loại trái cây này. Chưa kể tình hình thời tiết, hạn mặn ngày càng lấn sâu đã và đang là một thách thức đối với sự tồn tại dài lâu của loại cây đặc sản này nếu không có giải pháp hữu hiệu ứng phó với biến đổi khí hậu.

Do đó, để trái sầu riêng Tiền Giang thành thương hiệu mạnh, tỉnh Tiền Giang cần quyết liệt trong công tác quy hoạch vùng trồng, đó là không nên tăng diện tích trồng vì chưa phát triển được thị trường bên ngoài (chưa kể nhiều địa phương Đông Nam bộ, Tây Nguyên và ngay cả Đồng bằng sông Cửu Long cũng đang đẩy mạnh phát triển cây trồng này), thay vào đó là tập trung chuyên canh và nâng cao chất lượng sầu riêng hiện có để hướng đến các thị trường khác, đồng thời phải tăng cường công tác tập huấn để thay đổi tư duy nhà vườn quyết tâm giữ chất lượng là trên hết.

Bên cạnh đó, để bảo vệ vùng diện tích cho cây trồng đặc sản này, tránh trường hợp như cây vú sữa hiện đang phải lập dự án khôi phục, cần có giải pháp về thủy lợi phục vụ ngăn mặn, triều cường, lũ... cho cây ăn trái nói chung, trong đó có cây sầu riêng. Một số giải pháp khác cũng cần được quan tâm, như đưa người dân sang tham quan, học tập kinh nghiệm trồng sầu riêng ở Thái Lan; tiến hành xây dựng chỉ dẫn địa lý, thương hiệu, nhãn hiệu để nâng cao giá trị gia tăng của sầu riêng khi ra nước ngoài; nâng cấp các tuyến đường trọng yếu kết nối vùng cây trồng đặc sản để đáp ứng nhu cầu vận chuyển hàng hóa nông sản, trong đó có sầu riêng, giúp giảm chi phí, tăng thu nhập cho nông dân; hướng dẫn nông dân nhận biết, phòng trị các bệnh trên cây sầu riêng, như: Suy cây, chết nhánh, chết ngọn, thối rễ, xì mủ, cháy lá...; hướng dẫn biện pháp xử lý rải vụ, tạo vụ nghịch giúp tăng giá trị sầu riêng thương phẩm; xây dựng Chuỗi giá trị cây sầu riêng, trong đó xác định rõ vị trí, thế mạnh cạnh tranh của sầu riêng Tiền Giang với các địa phương khác, kể cả với các quốc gia lân cận có cùng ngành hàng... Xây dựng các cửa hàng giới thiệu và phân phối sầu riêng sạch, an toàn, vừa là phương tiện quảng bá, vừa "tạo tiền đề" cho việc ký kết các hợp đồng xuất khẩu với các thị trường cao cấp, đồng thời cần làm ngay việc tổ chức cho nhà vườn liên kết sản xuất, lập hiệp hội, câu lạc bộ hoặc mô hình để có nguồn hàng đủ lớn và đồng đều về mẫu mã, chất lượng, đủ cung cấp thường xuyên cho doanh nghiệp xuất khẩu; chú ý thu hoạch hợp lý, tránh thu hoạch "non" để giữ uy tín thương hiệu và cũng cần có chế tài nghiêm khắc đối với thương lái cố tình thu mua sầu riêng non không đạt chất lượng, ảnh hưởng thương hiệu mặt hàng này của tỉnh...

Đáng chú ý, trong báo cáo về hoạt động khoa học và công nghệ (KH&CN) của tỉnh Tiền Giang với Bộ Khoa học và Công nghệ mới đây, UBND tỉnh Tiền Giang cho biết, mặc dù hoạt động KH&CN tỉnh Tiền Giang đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng địa phương vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là do cơ chế chính sách, việc đầu tư cho KH&CN còn quá thấp. Đặc biệt, đang thiếu sự thống nhất giữa hoạt động động KH&CN và hoạt động kinh tế. Cụ thể, từ năm 2012 đến nay, tỉnh Tiền Giang đã tổ chức triển khai 101 nhiệm vụ KH&CN cấp tỉnh, nghiệm thu đưa vào ứng dụng 51 nhiệm vụ KH&CN, tập trung vào các lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, phát triển vườn cây ăn trái, chăn nuôi gia súc, thủy sản, phát triển công nghiệp, văn hóa-xã hội. Tuy nhiên, kinh phí sự nghiệp KH&CN của tỉnh còn hạn chế nên các nhiệm vụ KH&CN còn mang tính riêng lẻ, chưa thực hiện đồng bộ việc chuyển giao kết quả nghiên cứu KH&CN vào sản xuất, đời sống, việc tập trung đầu tư xây dựng chuỗi giá trị đối với sản phẩm chủ lực của Tiền Giang còn nhiều hạn chế…

Vì thế, tỉnh Tiền Giang đã kiến nghị và đề xuất Bộ KH&CN sớm ban hành các văn bản hướng dẫn phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo liên quan đến định mức, cơ chế hỗ trợ cụ thể địa phương áp dụng thực hiện; xây dựng chương trình, kế hoạch hỗ trợ địa phương tiếp cận Cách mạng công nghiệp 4.0…

Ngoài ra, tỉnh cũng đề xuất “đặt hàng” nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia với Bộ Khoa học và Công nghệ như: nghiên cứu chọn tạo giống sầu riêng có năng suất, chất lượng cao phục vụ cho các tỉnh phía Nam; nghiên cứu xây dựng hệ thống về chỉ dẫn địa lý để áp dụng, duy trì và phát triển bền vững cho sản phẩm xoài cát Hòa Lộc và vú sữa Lò Rèn Vĩnh Kim; chuyển giao công nghệ xây dựng mô hình vườn cây ăn trái kiểu mẫu ứng dụng công nghệ cao (thanh long, sầu riêng, xoài…).

Nguồn: VITIC