Quảng Ninh chú trọng phát triển các sản phẩm OCOP từ dược liệu

Hiện nay, trên thế giới nhu cầu về dược liệu cũng như thuốc từ dược liệu có xu hướng ngày càng tăng, nhất là ở các quốc gia đang phát triển. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 80% dân số ở các nước đang phát triển vẫn dựa vào thuốc từ thảo dược để chăm sóc sức khỏe. Ở các nước có nền công nghiệp phát triển, 1/4 số thuốc thống kê trong các đơn chứa hoạt chất thảo mộc.

Mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 50.000-60.000 tấn các loại dược liệu khác nhau, sử dụng vào việc chế biến vị thuốc y học cổ truyền, nguyên liệu ngành công nghiệp dược hoặc xuất khẩu. Thị trường tiêu thụ dược liệu của Việt Nam rất lớn.

Hiện cả nước có 226 cơ sở sản xuất dược liệu, thuốc cổ truyền, trên 1.400 cơ sở sản xuất thực phẩm chức năng. Tuy nhiên, quy mô cũng như trình độ sản xuất còn manh mún, lạc hậu, thiếu tính liên kết, 80% nguyên liệu phải nhập khẩu từ nước ngoài. Chất lượng các sản phẩm sản xuất từ nguyên liệu trong nước còn nhiều hạn chế.

Quảng Ninh phấn đấu trở thành trung tâm dược liệu của các tỉnh Đông Bắc

Được đánh giá là tỉnh có tiềm năng lớn về cây dược liệu, Quảng Ninh có điều kiện tự nhiên đặc biệt thuận lợi cho nuôi trồng, phát triển dược liệu. Theo điều tra trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã xác định có 948 loài cây thuốc thuộc 182 họ, 561 chi khác nhau, trong đó có rất nhiều loài là dược liệu quý, có giá trị kinh tế cao như: ba kích, trà hoa vàng, hồi, quế, kim ngân… Cùng với điều kiện về khí hậu thuận lợi, thổ nhưỡng phù hợp cho cây dược liệu phát triển, Quảng Ninh đang thực hiện các giải pháp để trở thành trung tâm dược liệu của các tỉnh Đông Bắc nói riêng, cả nước nói chung.

Để trở thành trung tâm dược liệu vùng Đông Bắc, tỉnh Quảng Ninh đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng quy hoạch phát triển cây thuốc trên địa bàn đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Từ năm 2013, tỉnh Quảng Ninh triển khai thực hiện Đề án “Mỗi xã phường một sản phẩm” (chương trình OCOP), trong đó việc phát triển dược liệu được thực hiện thông qua chương trình này. Đến nay, đã củng cố các vùng sản xuất dược liệu tập trung như: vùng trồng cây hồi; vùng trồng cây quế; các vùng trồng mới cây ba kích; cây trà hoa vàng và bước đầu hình thành vùng trồng các loại cây kim ngân, đinh lăng, địa liền, cà gai leo, kim tiền thảo, xuyên tâm, diệp hạ châu, dây thìa canh...

Đến cuối năm 2016, chương trình OCOP đã có 180 doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở, hộ sản xuất tham gia sản xuất các sản phẩm, trong đó có 20 tổ chức tham gia vào chương trình sản xuất thảo dược, bao gồm sáu doanh nghiệp, 13 hợp tác xã và một tổ hợp tác xã. Các đơn vị này sản xuất 70 sản phẩm dược liệu, thuộc tám dạng bào chế: dược liệu đóng gói, trà túi lọc, cao dược liệu, tinh dầu, viên nang cứng, rượu thuốc, bột thuốc và dầu xoa.

Các đơn vị đã tạo cơ sở nền tảng quan trọng trong sản xuất và kinh doanh dược liệu của tỉnh, bao gồm sản xuất sơ cấp, thứ cấp và thương mại. Trên cơ sở này ngành Y tế Quảng Ninh đã quy hoạch “Thung lũng phát triển dược liệu xanh Ngọa Vân - Yên Tử” phân bố ở các huyện miền núi phía tây của tỉnh, bao gồm các huyện, thị xã, thành phố: Đông Triều, Uông Bí, Hoành Bồ, Ba Chẽ, Bình Liêu nhằm mục tiêu phát triển chuỗi giá trị dược liệu, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của vùng.

Tại huyện Ba Chẽ, với 90% diện tích tự nhiên là rừng và đất rừng, có điều kiện thuận lợi để phát triển nhiều loài dược liệu như: Ba kích, nhân sâm, trà hoa vàng, nấm linh chi... Sau khi được quy hoạch là một trong 3 vùng dược liệu trọng điểm của tỉnh, huyện đã đẩy mạnh ứng dụng KHCN trong sản xuất, chế biến, bảo quản các sản phẩm từ dược liệu, góp phần nâng cao giá trị, tạo chỗ đứng trên thị trường. Nhằm khai thác thế mạnh về dược liệu, huyện đã triển khai vùng sản xuất tập trung cây dược liệu với 3 loại cây chủ lực là ba kích tím, trà hoa vàng, nấm lim xanh. Trong đó, cây ba kích tím gần 200ha, trồng chủ yếu tại các xã Thanh Lâm, Thanh Sơn; trà hoa vàng 141ha và đang tiếp tục tăng thêm, trồng tại 8 xã, thị trấn; nấm lim xanh đang được quy hoạch vùng sản xuất đến năm 2020 với quy mô 735 tấn nguyên liệu, sản lượng trên 11 tấn sản phẩm. Đến năm 2020, huyện tập trung phát triển các loại cây dược liệu với tổng diện tích 483ha, sản lượng thu hoạch hàng năm đạt khoảng 500 tấn dược liệu tươi. Phấn đấu có 10ha dược liệu tập trung được cấp chứng nhận nuôi trồng và khai thác dược liệu tuân thủ Thực hành nuôi trồng, khai thác dược liệu tốt (GACP - WHO). Bên cạnh đó, xây dựng 1 vườn bảo tồn chủ động tại xã Minh Cầm để bảo vệ nguồn gen các loại dược liệu quý; xây dựng mới 2 cơ sở sản xuất giống dược liệu chất lượng cao phục vụ việc mở rộng diện tích tại xã Thanh Sơn; đồng thời, tập trung đầu tư kết cấu hạ tầng thuận lợi cho việc phát triển và tiêu thụ sản phẩm dược liệu.

Với nguồn nguyên liệu dồi dào, việc thu hút các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đầu tư sản xuất, chế biến dược liệu theo hướng hàng hoá hiện được huyện ưu tiên hàng đầu. Trong đó, chú trọng ứng dụng KHCN vào nâng cao chất lượng, giá trị kinh tế, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm dược liệu.

Tại huyện Hoành Bồ, với điều kiện tự nhiên thuận lợi, Hoành Bồ có tiềm năng phát triển trồng, chế biến cây dược liệu. Là địa phương có nguồn dược liệu tự nhiên đa dạng; trong đó có nhiều loại cây thuốc quý đạt tiêu chuẩn về hàm lượng, tác dụng sinh học, công năng điều trị và có giá trị cao về kinh tế. Hiện nay, tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng có rất nhiều cây dược liệu quý hiếm, có lợi cho sức khỏe. Người dân tộc Dao trên địa bàn huyện đã tận dụng khai thác để chế biến thành một số bài thuốc dân gian có hiệu quả cao như: Lá tắm phụ nữ sau sinh, lá tắm trẻ sơ sinh, lá xông hơi chữa cảm cúm... Cùng với đó, nhiều công ty, HTX, doanh nghiệp trên địa bàn huyện cũng trồng, nhân rộng sản xuất cây dược liệu với diện tích lớn, như: Công ty CP Dược y tế Đức Minh (trên 100ha), HTX Nông dược xanh tinh hoa xã Quảng La (trên 10ha), HTX Nông dược Quang Vân (gần 10ha)...

Theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Hoành Bồ, hiện nay trên địa bàn huyện có trên 130ha diện tích đất trồng cây ba kích, dược liệu tại các xã Kỳ Thượng, Đồng Sơn, Tân Dân, Đồng Lâm, Quảng La, Sơn Dương...

Để đưa sản phẩm dược liệu thành hàng hóa, có chỗ đứng trên thị trường, các doanh nghiệp, HTX trên địa bàn huyện đã thực hiện sản xuất, chế biến ra nhiều loại mặt hàng bổ dưỡng, có tác dụng tốt đối với sức khỏe con người. Một số sản phẩm cũng đã được đăng ký nhãn hiệu sản phẩm OCOP của địa phương. Tiêu biểu như: HTX Nông dược xanh Tinh Hoa, với các sản phẩm: Bún dược liệu, tinh dầu sả chanh, tinh dầu bạc hà, tinh bột nghệ, kim tiền thảo, cà gai leo, trinh nữ hoàng cung..., trong đó có 4 sản phẩm đạt hạng 3 sao trong chương trình OCOP của tỉnh. Công ty CP nấm Thịnh Phát (xã Đồng Lâm) với các sản phẩm trồng, chế biến nấm linh chi công suất 3-4 tấn khô/năm..., trong đó Công ty có 3 sản phẩm đạt hạng 3 sao trong chương trình OCOP. HTX Quế Sơn với các sản phẩm chính: Lá tắm sản phụ, lá tắm trẻ sơ sinh, lá ngâm chân...

Phát triển các sản phẩm OCOP từ dược liệu

Phát triển các sản phẩm OCOP từ dược liệu đang là hướng đi mới, đem lại hiệu quả kinh tế cho nhiều địa phương, đơn vị của Quảng Ninh. Theo thống kê của Ban Xây dựng nông thôn mới tỉnh Quảng Ninh, hiện trên địa bàn tỉnh có 43 sản phẩm OCOP được sản xuất, chế biến từ dược liệu, trong đó có 23 sản phẩm đã được cơ quan chức năng của tỉnh gắn sao (đạt chất lượng tốt). Các sản phẩm này ngày càng được người dân lựa chọn sử dụng bởi gần gũi với thiên nhiên, ít độc hại, tác dụng điều trị bệnh cao. Hiện nay, nhiều địa phương phát triển các sản phẩm OCOP được tinh chế từ dược liệu, như: Ba Chẽ, Bình Liêu, Tiên Yên, Uông Bí, Hoành Bồ, Đông Triều, Cẩm Phả.

Đáng chú ý, theo Nghị định 15/2018/NÐ-CP của Chính phủ hướng dẫn chi tiết thi hành Luật An toàn thực phẩm, từ ngày 1/7/2019, tất cả các cơ sở sản xuất sản phẩm bảo vệ sức khỏe phải đạt tiêu chuẩn thực hành sản xuất tốt (GMP). Đây vừa là cơ hội cũng là thách thức rất lớn đối với các công ty, đơn vị sản xuất, chế biến dược liệu trên địa bàn tỉnh.

Thời gian tới, Ban Xây dựng nông thôn mới tỉnh Quảng Ninh sẽ tiếp tục tăng cường thực hiện tuyên truyền, quảng bá các sản phẩm OCOP được làm từ dược liệu. Qua đó, góp phần đẩy mạnh việc trồng, chế biến cũng như nâng cao giá trị sản phẩm từ dược liệu. Bên cạnh đó, sẽ hỗ trợ tối đa để các doanh nghiệp làm thủ tục, hồ sơ xin hỗ trợ đầu tư, xây dựng nhà máy sản xuất đạt tiêu chuẩn GMP.

Theo khảo sát thực tế, sản xuất các sản phẩm OCOP về dược liệu ở các đơn vị trên địa bàn tỉnh phần lớn đã đảm bảo quy trình khép kín. Doanh nghiệp đã chủ động về vùng nguyên liệu và có chiến lược phát triển vùng nguyên liệu đảm bảo nguồn cung cho sản xuất. Tiêu biểu như: HTX Dược liệu xanh Đông Triều (Tràng Lương, Đông Triều) trồng ba kích, trà hoa vàng, kim ngân, hà thủ ô, địa hoàng, đinh lăng, diện tích gần 3ha; HTX Nông dược xanh Tinh Hoa (Quảng La, Hoành Bồ) cũng xin dự án khoảng 25ha trong đó phần lớn là trồng các loại cây dược liệu đặc trưng địa phương như: Trinh nữ hoàng cung, nhân trần, kim ngân hoa... Công ty TNHH Nuôi trồng, Sản xuất và Chế biến dược liệu Đông Bắc (TP Cẩm Phả) là đơn vị đầu tiên đưa về và trồng thành công cây giảo cổ lam ở Quảng Ninh cùng nhiều loại dược liệu khác tạo vùng nguyên liệu ở Tiên Yên, Bình Liêu...

Một số sản phẩm chế biến từ thảo dược của Công ty TNHH Nuôi trồng, sản xuất và chế biến dược liệu Đông Bắc.

Ở giai đoạn đầu của chương trình OCOP khá nhiều sản phẩm dược liệu sơ chế xuất hiện trên kệ bán sản phẩm OCOP. Việc sơ chế rồi bán hoặc bán nguyên liệu thô cho các đối tác... còn phổ biến khi đơn vị còn đang phát triển vùng nguyên liệu hoặc khi năng lực sản xuất chế biến chưa lớn. Sản phẩm sơ cấp dạng này chủ yếu là các loại thuốc dân gian, dược liệu đóng gói, rượu thuốc, bột thuốc, dầu xoa... Tuy nhiên, các sản phẩm sơ chế hoặc bán nguyên liệu thô không phải ưu tiên của các đơn vị vì hiệu quả kinh tế thấp, tính cạnh tranh của sản phẩm không cao. Theo tính toán, giá trị kinh tế dạng sản phẩm thô chỉ bằng 15-20% so với các sản phẩm tinh chế.

Giai đoạn hiện nay, các đơn vị đã có sự chuyển mình rõ rệt, đầu tư bài bản về công nghệ, dây chuyền sản xuất, năng lực thương mại sau khi ổn định vùng nguyên liệu. Vì thế, các sản phẩm sơ chế đã dần được thay thế bằng các sản phẩm tinh chế, có hàm lượng công nghệ cao, tiện dụng và chất lượng tốt hơn. Một tín hiệu đáng mừng là nhiều đơn vị đã có sự đầu tư lớn, bước đi bài bản trong hợp tác nâng cao chất lượng sản phẩm thay đổi quy cách sản xuất, bao bì nhãn mác và cả thị trường.

Ngoài đầu tư lớn, nâng cao năng lực từ việc chuyển giao công nghệ, hợp tác về chuyên môn cũng là cách làm được một số đơn vị chọn. Tiêu biểu như: HTX Dược liệu xanh Đông Triều (Tràng Lương, Đông Triều) đã có sự hợp tác, liên kết về chuyên môn của Viện Dược liệu, Công ty CP Dược Khoa (Hà Nội). Đây là những đơn vị có kinh nghiệm uy tín hàng đầu trong lĩnh vực chế biến dược liệu và năng lực thương mại sản phẩm. Vì thế, những sản phẩm từ đơn giản như chè túi lọc tới các sản phẩm kẹo, cao ba kích, trà hoa vàng, actiso... đều được đánh giá cao, được bán rộng rãi ra các thị trường trong và ngoài tỉnh theo hệ thống tiêu thụ của các đối tác hợp tác. Đối với Dược liệu Đông Bắc, đơn vị đã hợp tác với các chuyên gia đầu ngành ở Đại học Dược, Học viện Y học dân tộc. Việc tiếp thị, bán sản phẩm cũng được các đối tác thực hiện bài bản, trên toàn quốc và qua các kênh bán hàng online.

Các sản phẩm chất lượng cao, được đầu tư công phu chiếm ưu thế so với các sản phẩm dược liệu sơ chế tại các kỳ hội chợ, tuần kết nối người tiêu dùng sản phẩm OCOP.

Theo thống kê sơ bộ cho tới nay, trong khoảng gần 200 doanh nghiệp, HTX, cơ sở, hộ sản xuất tham gia sản xuất các sản phẩm OCOP thì có hơn 10 tổ chức, đơn vị sản xuất sản phẩm OCOP về dược liệu. Các đơn vị này sản xuất khoảng 30 đầu sản phẩm OCOP về dược liệu. Nhiều sản phẩm tinh chế trong số này được đánh giá cao, xếp hạng từ 3-4 sao. Với hướng đi này, các đơn vị sản xuất sản phẩm OCOP về dược liệu chiếm được thị trường khá tốt trong tỉnh, có sức cạnh tranh rộng toàn quốc.

Nguồn: VITIC